سونا

علی رغم آنکه سونا در گروه استخرها جای نمی گیرد ولی به عنوان مکان های جانبی استخر و در گروه کاربرد های آب درمانی جای می گیرد.
سونا یک اتاق کوچک است که انسان برای تمدد اعصاب، استراحت، موارد پزشکی، تعریق و یا موارد دیگر از آن استفاده می کند.
سونا خود به دو گروه سونای خشک و بخار تقسیم می شود.در سونای خشک از هوای گرم و خشک برای افزایش دمای محیط و افزایش شدت تعریق بدن استفاده می شود.

خاستگاه و زادگاه سونا کشور فنلاند است. قدمت سونا در این کشور به 1000 سال پیش باز می گردد. سونا در کشور فنلاند یک آیین کهن و مقدس محسوب می شود

در این خصوص به چند مورد از ویژگیهای این آیین در نزد مردم فنلاند توجه کنید:
• * حـتــی جلسات کاری نیز ممکن است در فنلاند در سونا برگزار شود.
• * شـمـار سـونــاها در کشور فنلاند از تعداد خودروهای این کـشــور بیشتراست به نحوی که به ازای هر 4 فنلاندی یک سونا وجود دارد.
• * در نزد مردم فنلاند سونا به قداست کلیسا بوده و درطی اقـامتشان در سونا طوری رفتار می کنند که گویی در کلیسا حضور دارند!
• * در فصل زمستان فنـلانـدی هـا عــادت دارند پس از سونا گرفتن در دریاچه و یا برکه بسیار سـرد و یــــخ زده آب تنی کنند و یا روی برف غلت بزنند.

 

انواع سونا

1- سونای خشک: میـزان رطـوبـت در ایـن ســونا 5 تا 10 درصد و درجه حرارت 90 تا 100 درجه سانتی گراد می باشد.

2- سونای مرطوب: میـزان رطوبت در این سونا 15 تا 30 درصد و درجه حرارت 75 تا 85 درجه سانتی گراد می باشد.

3- سونای بخار: مـیـزان رطـوبـت در ایــن ســونا 40 تا 65 درصد و درجه حرارت 45 تا 65 درجه سانتی گراد می باشد.

4- حمام بخار: مـیــزان رطوبت در این سونا 100 در صد و درجه حرارت 40 تا 45 درجه سانتی گراد می باشد.

5- سونای مادون قرمز: در این مدل سونا بر خلاف دیگر سوناها از حرارت دهنده مادون قرمز استفاده می شود.

)در سوناهـای سنـتی از کوره های با منبع انرژی گاز، الکتریسیته و یا چوب استفاده می شود) در سونای مادون قرمز و یا اینفرارد فضــای اتـاق گـرم نمی شود بلکه بدن افراد داخـل سـونا مستقیما تـوسط پرتوهای مادون قرمز گرم خواهد شد.

6- سونای گیاهان معطر: نوعی از سونای بخار است که در آن اسانس گیاهان معطری همچون اوکالیپتوس، نعناع، دارچین، لیمو ، کاج و... بروی سنگهای هیتر سونا پاشیده می شود تا عطر آنها در فضا پخش شود. فراموش نکنید که رایحه اینگونه گیاهان بسیار نشاط آور و شفا بخش است

در سونای خشک بدن در رطوبت نسبی بسیار پایین در معرض دمای یاد شده قرار می گیرد و به این ترتیب علی رغم دمای بسیار بالای هوا،شرایط آسایش انسان بر روی نمودار سایکومتریک در منطقه مناسبی قرار می گیرد،به طوری که انسان قادر به تحمل این هوا خواهد بود.
اما وضعیت در سونای بخار کمی متفاوت است .در سونای بخار افزایش تعریق با استفاده از بخار گرم با دمای تقریبی 50-40درجه سانتی گراد در رطوبت نسبی تقریبا 100%انجام می گیرد.در صورتی که دمای بخار از محدوده یاد شده بیشتر باشد،مشکلات متعددی از قبیل تورم،ایجاد تاول و سوختگی پوست برای افراد ایجاد می شود.

استفاده از سونای خشک برای افرادی که دارای ناراحتی ریوی هستند چندان توصیه نمی شود چرا که شرایط سونای خشک موجب تحریک ریه و وخیم تر شدن بیماری فرد می شود.

افرادی که وارد سونا می شوند با در آوردن لباس خود و نشستن در این محیط )که درجه حرارتی بین 35 تا 100 درجه سانتی گراد را داراست) احساس آرامش می کنند.
یکی دیگر از اهداف رفتن به سونا تعریق سریعتر است . سونا باعث باز شدن منافذ پوستی می شود و چربی های سطحی را خارج می کند اما استفاده از سونا باعث دفع سمومات از بدن نمی شود. حتی بیشتر محققین بر این باورند که استفاده از سونا به تنهایی منجر به کم کردن وزن نمی گردد و تنها باعث کاهش فشار خون و حذف نمک از بدن می شود.

باید در نظر داشت که استفاده از سونا باعث "دی هیدراته" (کم آبی) شدن بدن می شود. پس باید توجه کرد که قبل از ورود به سونا به میزان کافی آب نوشیده شود. همچنین در نظر داشت که مدت زمان حضور در سونا نباید بیش از 20 دقیقه باشد. این زمان برای افراد مسن بالطبع کمتر است.

 

انواع سونا

• معمولا سونا در کشور ایران به دو دسته کلی زیر تقسیم بندی می شود: سونای خشک
• سونای تر (سونای بخار(

این در حالی است که در بیشتر جوامع تنها به سونای خشک سونا گفته می شود و سونای بخار را با نام اتاق بخار یا Steam room می شناسند.

سونا خشک

این نوع از سونا که معمولا به صورت یک اتاق بسته چوبی ساخته می شود در درجه حرارتی بالاتر از 60 درجه سانتی گراد (در حدود 73 درجه سانتی گراد(کار می کند. رطوبت نسبی در سونا های خشک معمولا کمتر از 35 درصد است.
سونای خشک معمولا به وسیله اجاق الکتریکی گرم می شود. بدین صورت که سنگ های داخل اجاق گرم شده و حرارت خود را به صورت تشعشعی به اتاق منتقل می کنند.

سونا تر (سونا بخار)

سونا بخار مکانی بسته است که در آن میزان زیادی از بخار با درجه حرارت بالا محبوس شده است. سونا های بخار معمولا در استخر ها، باشگاه های بدن سازی و ... یافت می شوند. امروزه در خانه های لوکس نیز یک سونا بخار با ابعاد کوچک (در حمام ها) وجود دارد.

در سونای بخار یک مولد بخار بخار را تولید کرده و این بخار به وسیله پمپ و یا فشار خود مولد وارد اتاق سونا می شود.
سونا های بخار معمولا در درجه حرارتی بالاتر از 40 درجه سانتی گراد کار می کنند و رطوبت نسبی در آن ها در حد 100 درصد است.
سونا های تر یا همان سونای بخار در درجه حرارت پایین تری نسبت سونا های خشک کار می کنند که این هم به دلیل رطوبت بالای آن هاست.

اتاق سونا

در حال حاضر اتاق سونا از چوب های نرم، صاف و هموار مانند سرو، صنوبر یا سکویا ساخته می شوند. اتاق سونا را می توان به صورت سفارشی ساخت و یا آن را به صورت پیش ساخته تهیه کرد. در انواع پیش ساخته تمامی اجزای مورد نیاز به صورت یک مجموعه عرضه می شود و تمامی الوارهای سقف و دیوارها هر دو طرف دارای پرداخت سطح مناسب هستند. به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت داخل اتاق، خارج این صفحات باید عایقکاری شده و مجهز به موانع بخار باشد. در سوناهای پیش ساخته درست همانند جکوزی ها یا استخرهای روزمینی پیش ساخته، تمامی تجهیزات مورد نیاز شامل گرمکن ها، سکوهای نشستن، تجهیزات کنترل کننده و غیره به صورت آماده عرضه می شود.

ابعاد اتاق سونا

ارتفاع ایده آل برای اتاق سونا تقریبا 2.13m است. در نظر گرفتن این ارتفاع تضمین کننده توزیع گرمای مناسب در داخل اتاق سونا و محل حضور کاربران خواهد بود.

گرمکن سونا

مهم ترین وسیله ای که عملکرد رضایت بخش سونا به آن بستگی دارد، گرمکن سونا است. به عبارت دیگر گرمکن سونا را می توان به هسته مرکزی سونا تشبیه کرد که در صورت نبود آن از سونا جز اتاقکی چوبی چیزی باقی نخواهد ماند. بنابراین گرمکن سونا همواره باید با بیشترین دقت و از بهترین نوع انتخاب شود. در حال حاضر دو نوع اصلی گرمکن های سونا عبارتند از

• گرمکن های معمولی نوع سنگی
• گرمکن های مادون قرمز

بنا به عقیده بسیاری از افرادی که خود را در زمینه سونا آن هم به سبک سنتی آن در کشور فنلاند صاحب نظر می دانند، تنها راه برای دستیابی به عملکرد رضایت بخش سونای خشک، استفاده از گرمکن های معمولی نوع سنگی است که اتفاقا شباهت بسیار زیادی به سوناهای کشور فنلاند نیز دارند. البته گرمکن های مادون قرمز برای برخی از کاربران که صرفا خواهان یک محیط خشک و گرم و با دمای متعادل تر هستند نیز مناسب است.

 

گرمکن های معمولی نوع سنگی

گرمکن های نوع سنگی در طرح ها و مدل های مختلفی طراحی و ساخته می شوند. در این گرمکن های متناسب با نوع طراحی، از برق، گاز، گازوییل یا حتی چوب برای گرم کردن اتاق سونا استفاده می شود. این گرمکن ها معمولا در یک محفظه فولادی قرار گرفته و به منظور توزیع یکنواخت گرما در تمامی نقاط اتاق سونا بر روی دیوار یا کف نصب می شوند.
با روشن شدن گرمکن، بستر سنگی آن تحت تاثیر گرمای تولید شده داغ می شود. این بستر سنگی سپس به صورت غیر مستقیم و به واسطه انتقال حرارت جابه جایی و تشعشعی، فضای داخل سونا را گرم می کند. به طور معمول برای آن که یک گرمکن به دمای کارکرد متداول برسد بین سی تا چهل دقیقه زمان لازم است. دمای متداول کارکرد این گرمکن ها معمولا بین 60-88C است. به منظور حفظ ایمنی کاربران و جلوگیری از تماس بدن آن ها با گرمکن معمولا دور آن را محافظت می کنند.

همان طور که گفته شد این گرمکن ها در انواع الکتریکی، گاز سوز یا حتی هیزمی طراحی و ساخته می شوند. گرمکن های الکتریکی سونا متناسب با نوع طراحی با استفاده از برق 220v یا 380v کار می کند. گرمکن های گازسوز و گازوییل سوز نیز مجهز به مشعلی هستند که با احتراق سوخت، گرمای مورد نیاز را تامین می کند. نکته مهمی که در صورت استفاده از گرمکن های با سوخت فسیلی باید مورد توجه قرار گیرد تامین هوای مورد نیاز به منظور تداوم فرایند احتراق و جلوگیری از بروز خطر برای کاربران سونا است. در هر صورت با روشن شدن گرمکن، زمان مشخصی طول می کشد تا گرمکن به دمای مورد نظر برسد. در برخی از انواع جدیدتر گرمکن های سونا، زمان انتظار برای گرم شدن گرمکن عملا از بین رفته است. به طوری که در این گرمکن ها با افزایش ظرفیت حرارتی سنگ های مورد استفاده و عایقکاری مناسب زمان گرم شدن به شدت کاهش یافته است. در صورتی که آب روی سنگ های داغ گرمکن پاشیده شود، به سرعت تبخیر می شود. این بخار داغ همانند یک دوش داغ عمل می کند. البته بعضی از گرمکن های سونا خود مجهز به تجهیزات مولد بخار نیز هستند که با استفاده از آن ها می توان بخار بیشتری نیز تولید کرد.

بنابراین یکی از مهم ترین مراحل طراحی سونای خشک، انتخاب گرمکن سونا برای آن است. اکثر سازندگان به همراه گرمکن ها، بسترهای سنگی مناسب را نیز عرضه می کنند. البته اکثرا امکان انتخاب این بسترها به صورت دلخواه نیز وجود دارد. در هر صورت بستر سنگی گرمکن های سونا باید طوری انتخاب شود که حداکثر مقاومت مکانیکی و حداکثر ظرفیت حرارتی ممکن را داشته باشد. بهترین نوع سنگ ها برای این کاربرد، سنگ های آذرین یا آتشفشانی است.
سنگ آذرین در واقع تحت تاثیر گرمایی بسیار شدید یا در اثر سرد شدن مواد مذاب آتشفشانی شکل گرفته اند. از این گروه سنگ ها می توان به پری دویت، الیوین و ولکانیت اشاره کرد.

برای آنکه وضعیت این سنگ ها، تحت تاثیر حرارت را مورد بررسی قرار دهید. ابتدا باید آن ها را بر روی آتش تا دمای حداقل 100C گرم کنید. سپس آن ها را با استفاده از انبر برداشته و در یک سطل آب سرد بیندازید. پس از سرد شدن سنگ ها در داخل سطل آب نباید هیچ اثری از شکاف یا ترک خوردگی در آن ها ایجاد شده باشد. آزمایش وضعیت سنگ های تحت تاثیر حرارت از آن جهت دارای اهمیت است که برخی از سنگ ها حاوی مواد معدنی مختلفی هستند که در معرض حرارت یا رطوبت بوی نامطبوعی از خود ساطع می کنند. همچنین در هنگام انتخاب سنگ گرمکن ها باید حتی الامکان سنگی را انتخاب کرد که سطح ناهموار و زمختی داشته باشد. چرا که پستی و بلندی ها در واقع موجب افزایش سطح انتقال حرارت سنگ می شود. بنابراین در هنگام ریختن آب بر روی آن ها بخار بیشتری تولید خواهد شد.

 

انتخاب گرمکن سونا

انتخاب گرمکن سونا معمولا با استفاده از شرکت های سازنده انجام می گیرد. به طوری که اولین مساله ای که باید روشن شود نوع گرمکنی است که باید در اتاق سونا مورد استفاده قرار گیرد. در مرحله دوم متناسب با حجم اتاق سونا و مراجعه به کاتالوگ شرکت سازنده گرمکن مناسبی که قابلیت تامین گرمای مورد نظر را دارد انتخاب می شود. در جدول زیر نمونه ای از جداول گرمکن های الکتریکی سونا ارایه شده است که می تواند راهنمای مناسبی برای انتخاب این نوع گرمکن ها باشد. البته ظرفیت گرمکن های تولیدی توسط شرکت های مختلف ممکن است تفاوت های جزیی با یکدیگر داشته باشد. به همین ترتیب برای گرمکن های گاز سوز و گازوییل سوز نیز با محاسبه حجم اتاق سونا و کاتالوگ شرکت های سازنده می توان گرمکن مناسب را انتخاب کرد.

 

انتخاب مولد بخار برای سونای بخار

در انتخاب مولد بخار برای سونای بخار باید بسیار دقت کرد زیرا اگر ظرفیت این مولد کمتر از حد مناسب در نظر گرفته شود رسیدن به درجه حرارت مناسب را غیر ممکن می سازد و یا زمان آن را افزایش می دهد. این درحالی است که اگر مولد بخار در ظرفیت بالاتری انتخاب شود احتمال بالا رفتن درجه حرارت لحظه ای اتاق بالاتر می رود.
مولد های برقی بخار که از مقاومت الکتریکی برای تولید بخار استفاده می کنند، به ازای هر کیلو وات توان در حدود 800 الی 1000 کیلو کالری بر ساعت نسبت دهی می شوند.

برای انتخاب مولد بخار برای سونای بخار باید موارد زیر را بدانیم:
• حجم سونای بخار
• ارتفای متوسط سقف سونای بخار
• مواد به کار رفته در ساخت اتاقک سونا (کاشی ، سرامیک و یا (......
• ضریب هدایت
• ضریب عایق
• دمای اتاقک سونا
• دمای بیرون از سونا
• تعداد افرادی که از سونا استفاده می کنند.

برای تبدیل یک گرم آب به بخار آب در حدود 540 کالری حرارت لازم است. در حالت رطوبت 100 درصد هوا، میزان بخار آب موجود در درجه حرارت های مختلف، متفاوت است.

برای مثال در درجه حرارت 10 درجه سانتی گراد در حدود 10گرم آب در یک متر مکعب از هوا با رطوبت 100 درصد موجود است. این عدد در درجه حرارت 80 درجه سانتی گرداد به حدود 250 گرم آب در یک متر مکعب هوا می رسد.
پس برای یک سونا با ابعاد 3 در 4 متر و در ارتفاع متوسط 3 متر، حجمی بالغ بر 36 متر مکعب متصور است. این حجم در درجه حرارت 60 درجه سانتی گراد(180گرم آب در یک متر مکعب هوا با رطوبت 100 درصد) حدود 7 لیتر آب را در خود گنجانده است. این بخار تولید شده دائما در حال کندانس (میعان) است و بنا بر جنس سقف سونای بخار و میزان انتقال حرارت به بیرون از سونا و همچنین شکل سقف میزان کندانس (میعان) متفاوت خواهد بود. این در حالی است که تعداد دفعاتی که افراد وارد سونا شده و از آن خارج می شوند نیز تاثیر به سزایی در میزان کندانس بخار دارد.

سونا خشک حتماً باید از چوب روسی ساخته شود که به صورت لنبه سونایی شکل داده شده باشد.این لنبه ها با شیار هایی که دارند درون یکدیگر رفته و به چوب زیر سازی (که قبلاً به دیوار وصل می شود) متصل می شوند برای صندلی ها از چوبی به نام کف صندلی استفاده می شود که با آن صندلیها را یک طبقه یا دوطبقه می سازند. رنگ سونا نباید به صورت معمول بقیه ی رنگهای چوب باشد و در آن فقط از سیلر و کیلر استفاده می کنند(به دلیل سرطانزا بودن(.